Wady zgryzu – rodzaje, przyczyny, powikłania i leczenie

Najczęściej występująca wada zgryzu to tyłozgryz, który diagnozowany jest u większości odwiedzających gabinety ortodontyczne pacjentów. Nieprawidłowo ustawione, krzywe zęby, zęby odseparowane, zęby stłoczone, a także inne wady zgryzu wymagają odpowiedniego leczenia ortodontycznego. Objawy wad zgryzu są widoczne już u małych dzieci.

Wcześnie rozpoczęte leczenie ortodontyczne pozwala ograniczyć ryzyko związane z powikłaniami wad zgryzu. Kiedy iść z dzieckiem do ortodonty? Zalecane jest, aby każde dziecko przed ukończeniem 7. roku życia odwiedziło ortodontę w celu wykrycia ewentualnych wad zgryzu.

Kiedy mamy do czynienia z wadą zgryzu?

Zgodnie z definicją – terminem „wada zgryzu” określa się nieprawidłowości w obrębie zębów, łuków zębowych i ich wzajemnych relacji, które ograniczają czynność żucia oraz oddychania, wywołują dyskomfort, wpływają na funcjonowanie aparatu mowy, a także powodują oszpecenie m.in. zmiany w rysach twarzy.

Wady zgryzu mogą prowadzić do np. stłoczenia zębów, a także zmian w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych oraz nadmiernego wysunięcia lub cofnięcia żuchwy bądź szczęki.

Jako wady zgryzu klasyfikowane są wszystkie odchylenia od normy biologicznej, które dotyczą zębów, układu kostnego i ich wzajemnych relacji. Co ważne – nieprawidłowe ułożenie zębów nie zawsze wskazuje na wadę zgryzu. Przykładem może być np. fizjologiczna diastema, która często występuje u dzieci, u których zęby mleczne zaczynają być zastępowane zębami stałymi.

Ryzyko rozwoju nieprawidłowości w obrębie zgryzu zmniejsza profilaktyka wad zgryzu, która uwzględnia m.in. prawidłowe ułożenie niemowlęcia podczas karmienia piersią i karmienia butelką, korzystanie ze smoczka o odpowiednim kształcie, unikanie ciągłego korzystania ze smoczka uspokajacza, a także kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych zgodnie z kalendarzem rozszerzania diety u niemowląt.

Skąd się biorą wady zgryzu?

Wyróżniamy zarówno wrodzone, jak i nabyte wady zgryzu. Powstają one na skutek oddziaływania na organizm czynników wewnętrznych i czynników zewnętrznych. Ryzyko rozwoju wad zgryzu zwiększają m.in. zaburzenia rozwoju prenatalnego, a także trudny poród i błędy popełniane przez rodziców w pierwszych miesiącach i latach życia dziecka.

Wrodzone wady zgryzu – przyczyny

Wrodzone wady zgryzu występują jako objaw niektórych zespołów wad wrodzonych między innymi zespołu Downa. Wrodzone wady zgryzu są także związane z przebytymi przez kobietę ciężarną chorobami np. chorobami zakaźnymi i chorobami przewlekłymi. Mogą je również spowodować niedobory składników odżywczych, zaburzenia wewnątrzwydzielnicze i inne zaburzenia w okresie rozwoju prenatalnego. Dość często zdarza się, że wady zgryzu występują rodzinnie i mają związek z dziedziczeniem wadliwych genów.

Jedną z wrodzonych wad w obrębie uzębienia jest brak zawiązków zębowych, który może dotyczyć jednego lub kilku zębów.

Na rozwój wad zgryzu mają także wpływ czynniki zewnętrzne, które oddziałują na płód w okresie prenatalnym oraz po przyjściu dziecka na świat. Czynniki zewnętrzne, które mogą doprowadzić do rozwoju wad zgryzu w życiu prenatalnym, to między innymi ucisk wewnątrzmaciczny, przebyte w czasie ciąży urazy oraz wadliwe ułożenie płodu.

Niektóre wady zgryzu powstają w czasie porodu i są skutkiem powikłań okołoporodowych. Wadę zgryzu mogą spowodować także m.in. oddziaływanie promieni rentgenowskich na organizm kobiety ciężarnej, sięganie po używki podczas ciąży i przyjmowanie w ciąży niektórych leków.

Nabyte wady zgryzu – przyczyny

Wady zgryzu u dzieci powstają na skutek m.in. nieprawidłowego układania niemowlęcia, nieprawidłowych nawyków dotyczących jedzenia, które są utrwalane na poszczególnych etapach życia dziecka np. długiego karmienia butelką i korzystania z nieprawidłowo wyprofilowanego smoczka, podawania jedynie rozdrobnionych pokarmów niemowlętom, które powinny jeść pokarmy stałe, zbyt długiego korzystania ze smoczka w celu uspokojenia dziecka lub ułatwienia zasypiania. Czynniki te wpływają na stan narządu żucia, zwiększając ryzyko rozwoju różnych wad zgryzu.

Istotny wpływ na rozwój wad zgryzu ma również dbanie o higienę jamy ustnej od początku życia dziecka oraz leczenie zębów mlecznych, których przedwczesna utrata również zwiększa ryzyko rozwoju wad zgryzu. Brak nawyku mycia zębów skutkuje rozwojem próchnicy, która może doprowadzić do powikłań ogólnoustrojowych. Co więcej, nieleczona próchnica może powodować poważne choroby dziąseł.

Inne przyczyny rozwoju wad zgryzu to m.in. oddychanie przez usta, czynnościowe nawyki, inaczej parafunkcje, które mogą doprowadzić do nieprawidłowości w budowie wałów dziąsłowych i łuków zębowych np. zgrzytanie zębami, ssanie kciuka, ssanie warg i obgryzanie paznokci. Przyczyną zwiększających ryzyko wystąpienia wad zgryzu parafunkcji jest np. przewlekły stres.

Wady nabyte mogą ujawnić się na każdym etapie życia. Często mają związek z przedwczesną utratą zębów stałych na skutek próchnicy. Ubytki w uzębieniu powinny być uzupełniane, co zapobiega przesuwaniu się zębów i powstawaniu wad zgryzu. Nieprawidłowy zgryz u osób dorosłych często związany jest z brakiem leczenia wad zgryzu w okresie dzieciństwa.

Co ważne – nagła zmiana wyglądu uzębienia np. pojawienie się diastemy lub przesuwanie się zębów pomimo braku ubytków w uzębieniu, może wskazywać na poważne schorzenia w obrębie jamy ustnej np. nowotwory, które rozwijają się w obrębie szczęki i żuchwy.

Przyczyn powstawania wad zgryzu jest wiele. Systematyczne kontrole stomatologiczne od momentu pojawienia się pierwszych zębów mlecznych pozwalają wykryć wady zgryzu na początkowym etapie ich rozwoju. Osoby dorosłe także powinny pamiętać o systematycznych kontrolach stomatologicznych oraz leczyć wady zgryzu – leczenie ortodontyczne można rozpocząć niezależnie od wieku.

Rodzaje wad zgryzu

Wady zgryzu dzieli się na:

• wady dotylne i doprzednie w stosunku do płaszczyzny czołowej – tyłozgryz (np. tyłozgryz całkowity i tyłozgryz częściowy), przodozgryz (np. przodozgryz całkowity i przodozgryz częściowy), tyłożuchwie (czynnościowe lub morfologiczne), przodożuchwie (czynnościowe lub morfologiczne),
• wady pionowe w stosunku do płaszczyzny poziomej – zgryz otwarty (np. zgryz otwarty częściowy przedni, zgryz otwarty boczny), zgryz głęboki (np. zgryz głęboki częściowy – nadzgryz),
• wady poprzeczne w stosunku do płaszczyzny strzałkowej – zgryz krzyżowy (np. zgryz krzyżowy całkowity i zgryz krzyżowy częściowy), zgryz przewieszony (jednostronny lub obustronny), boczne przemieszczenie żuchwy (czynnościowe lub morfologiczne) i zwężenie szczęk.

Poza powyższymi rodzajami wad zgryzu wyróżniamy także wady szkieletowe, które powodują niedorozwój żuchwy lub szczęki oraz nadmierny rozrost żuchwy bądź szczęki.

Wady zgryzu obejmują również zaburzenia dotyczące zębów związane m.in. z czasem wyrzynania zębów mlecznych i zębów stałych, liczbą zębów i ich budową. W zależności od rodzaju wady zgryzu oraz wieku pacjenta dobierane są odpowiednie metody leczenia.

Najczęściej występujące wady zgryzu

Najczęściej występującą wadą zgryzu jest tyłozgryz. W przypadku tej wady zgryzu przednie zęby górne są wysunięte przed przednie zęby dolne, a także widoczne jest cofnięcie bródki.

Na drugim miejscu pod względem częstości występowania wad zgryzu znajduje się przodozgryz. W tym przypadku przednie zęby górne zachodzą za przednie zęby dolne, a także widoczne jest wysunięcie bródki.

Na trzecim miejscu pod względem częstości występowania wad zgryzu znajduje się zgryz otwarty. Ta wada zgryzu powoduje, że zęby dolne nie stykają się z zębami górnymi po zaciśnięciu szczęki.

Warto wiedzieć, że wady zgryzu to nie tylko widoczne deformacje, ale także patologiczne zmiany w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych.
W przypadku wykrycia jakichkolwiek nieprawidłowości zębowych, trzeba umówić się na wizytę u lekarza ortodonty. Specjalistycznego leczenia wymagają nie tylko wady zgryzu u dzieci, ale także wady zgryzu u osób dorosłych.

Powikłania nieleczonych wad zgryzu

Nieleczone wady zgryzu wpływają nie tylko na samoocenę oraz samopoczucie, ale także przyczyniają się do rozwoju innych chorób jamy ustnej. Skutkiem nieleczonych wad zgryzu są m.in. choroby dziąseł i choroby przyzębia, a także uszkodzenia zębów.

Nieprawidłowo ustawione zęby w łuku zębowym często powodują bolesne uszkodzenie błony śluzowej warg i policzków. U osób z wadami zgryzu zwiększa się ryzyko rozwoju próchnicy, wad wymowy oraz zaburzeń żucia, które wpływają na pracę układu pokarmowego. Na skutek braku leczenia wad zgryzu pojawiają się również zaburzenia funkcji stawów skroniowo-żuchwowych i mięśni.

Leczenie wad zgryzu

Leczenie wad zgryzu najczęściej odbywa się za pomocą odpowiednio dobranych do rodzaju wady oraz wieku pacjenta aparatów ortodontycznych. Wyróżniamy aparaty ruchome i aparaty stałe, które pozwalają skorygować różne wady zgryzu, przywracając prawidłowe funkcje narządu żucia.

Warto wiedzieć, że korzystanie z aparatu ortodontycznego często nie wystarczy, aby poprawić komfort życia pacjenta. U dzieci z wadami zgryzu często konieczna jest także terapia logopedyczna. Wsparciem w leczeniu wad zgryzu są ćwiczenia mięśniowe. Dla dzieci do 12. roku życia ruchome aparaty ortodontyczne są dostępne bezpłatnie w ramach leczenia ortodontycznego na NFZ.

Źródła:

• Karłowska I., Zarys współczesnej ortodoncji, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2016
• Martyn T. Cobourne, Andrew T. DiBiase, Ortodoncja, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2021
• R. Nanda, F.A. Uribe, Atlas ortodoncji, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2018
• Janicki K., Domowy poradnik medyczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001